Kawęczyńska 12 w rejestrze zabytków!
Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków w dniu 26 sierpnia 2019 roku postanowił wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek położony przy ulicy Kawęczyńskiej 12 w Warszawie, w dzielnicy Praga Północ, na terenie działek ewidencyjnych o numerach 41/1 i 41/2 z obrębu 4-14-07, wraz z terenem posesji i pozostałościami murowanego ogrodzenia!
W dniu 2 marca br. Anna Straszyńska w imieniu Stowarzyszenia Kolekcjonerzy Czasu złożyła wniosek do Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisanie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dawnej „tramwajówki” zlokalizowanej przy ul. Kawęczyńskiej 12 w Warszawie. Oględziny konserwatorskie odbyły się 2 lipca br. Obiekt jest bardzo interesujący pod kątem historycznym, z założenia miał pełnić funkcje fabryczne, jednak przez zdecydowaną większość czasu miał charakter oświatowy i wychowawczy. Szkoła tramwajarzy ma również epizod związany z narodzinami komunizmu, w latach 40 tych została zajęta przez Trybunał Wojenny, ale nie tylko. W zimie 1944/45 r. dowództwo Armii Czerwonej zajęło obiekt na główną siedzibę komendy oraz prokuraturę Warszawskiego Okręgu Wojskowego, co może oznaczać, że w tym miejscu prowadzono przesłuchania i wydawano wyroki.
Wnioskując o ochronę prawną obiektu argumentowaliśmy:
Przemysłowy charakter obiektu wraz z przebudową pod kątem realizacji zadań oświatowych stanowią ciekawą bryłę i dodatkowe wartości, na które należy zwrócić uwagę. W trakcie wykonywania dokumentacji zdjęciowej, w piwnicach obiektu odnaleziono drzwi z wyciętym wizjerem.
Objęcie ochroną prawną obiektu jak również założenie dla niego Karty Zabytku i oceny istotności obiektu pod kątem jego wykorzystania przez służby komunistyczne, jest kluczowe dla zachowania i propagowania wiedzy historycznej o tej części Warszawy.
Aktualnie budynek jest wyłączony z użytku i są do niego roszczenia.
W uzasadnieniu decyzji MWKZ nr 523/2019 czytamy:
(…)Budynek wzniesiony pierwotnie jako obiekt fabryczny stanowi jeden z nielicznych
zachowanych reliktów zabudowy postindustrialnej na terenie ulicy Kawęczyńskiej posiada więc
znaczące walory naukowe jako cenny dokument historii ulicy oraz jej rozwoju budowlanego.
Wczesna faza zabudowy nieruchomości, utrwalona w dokumentach hipotecznych, wiąże się ze
społecznością żydowską, a zatem budynek dokumentuje zróżnicowanie etniczne i społeczne
dzielnicy. Obiekt posiada też dużą wartość historyczną jako budynek pełniący przez kilkadziesiąt lat
funkcje dydaktyczne oraz siedziba kolejnych instytucji szkolnych. Tym samym dzieje budynku oraz
związanych z nim osób umożliwiają rekonstrukcję przemian obyczajowych oraz przestrzennych
dawnej Pragi.
Wartość historyczna przedmiotowej nieruchomości związana jest również z jej funkcją jaką
pełniła na przełomie 1944/45 r. Na podstawie utrwalonych w literaturze historycznej przekazów
potwierdzono, iż jest to jeden z kilku obiektów na terenie Pragi związanych z aparatem represji
Armii Czerwonej oraz tworzących się władz komunistycznych. Nieruchomość, będąca przejściowo
siedzibą komendy Armii Czerwonej i Trybunału Wojennego, stanowi istotne świadectwo przemian
politycznych oraz dramatycznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Jednocześnie jest to cenny dokument martyrologii ludności polskiej w obliczu aparatu represji sowieckich. Tym samym
nieruchomość może być również źródłem badań nad zbrodniami stalinowskimi i ich materialnymi
śladami na terenie Warszawy.
Budynek posiada również walory artystyczne, jako indywidualnie zaprojektowany obiekt architektoniczny. Mnogość wtórnych podziałów we wnętrzach nie przeszkadza w ustaleniu
pierwotnego u kładu pomieszczeń dawnej fabryki. Skromne wyposażenie wnętrz oparte głównie na ceramicznych posadzkach i zachowanej wraz z okuciami, klamkami i hakami dużej, silnie
doświetlającej wnętrze stolarce okiennej rekompensuje zróżnicowany układ dekoracji elewacji w postaci pionowych i poziomych podziałów oraz nielicznych, ale starannie wykonanych elementów takich jak ozdobna krata osłaniająca okno piwniczne i ornamentalne odboje przy bramie.
Uzupełnieniem architektury budynku jest murowane ogrodzenie korespondujące swoim detalem architektonicznym z jego fasadą. Integralnym elementem koncepcji architektonicznej obiektu, zarówno kompozycyjnie jak i funkcjonalnie, jest również teren otaczającej ją posesji, stanowiący od
strony zachodniej dziedziniec gospodarczy, zaś od strony wschodniej przestrzeń gwarantującą
doświetlenie usytuowanego w centralnej części działki gmachu (konieczne zarówno z punktu widzenia pierwotnej funkcji fabrycznej jak i wtórnej dydaktycznej).
Tym samym ochrona budynku, wraz z terenem posesji i pozostałościami murowanego
ogrodzenia, leży w interesie społecznym, wynikającym z potrzeby zachowania cennych reliktów
przedwojennej zabudowy na terenie dzielnicy, których przykłady wypierane są przez powstawanie
w tym obszarze wciąż nowych inwestycji, zacierających jej historyczny, pierwotny charakter. (…)
Decyzja nie jest ostateczna, stronom przysługują odwołania.
Całość decyzji z uzasadnieniem poniżej.
Tekst i zdjęcia: Anna Straszyńska