Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków w dniu 26 sierpnia 2019 roku postanowił wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek położony przy ulicy Kawęczyńskiej 12 w Warszawie, w dzielnicy Praga Północ, na terenie działek ewidencyjnych o numerach 41/1 i 41/2 z obrębu 4-14-07, wraz z terenem posesji i pozostałościami murowanego ogrodzenia!

W dniu 2 marca br. Anna Straszyńska w imieniu Stowarzyszenia Kolekcjonerzy Czasu złożyła wniosek do Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisanie do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dawnej „tramwajówki” zlokalizowanej przy ul. Kawęczyńskiej 12 w Warszawie. Oględziny konserwatorskie odbyły się 2 lipca br. Obiekt jest bardzo interesujący pod kątem historycznym, z założenia miał pełnić funkcje fabryczne, jednak przez zdecydowaną większość czasu miał charakter oświatowy i wychowawczy. Szkoła tramwajarzy ma również epizod związany z narodzinami komunizmu, w latach 40 tych została zajęta przez Trybunał Wojenny, ale nie tylko. W zimie 1944/45 r. dowództwo Armii Czerwonej zajęło obiekt na główną siedzibę komendy oraz prokuraturę Warszawskiego Okręgu Wojskowego, co może oznaczać, że w tym miejscu prowadzono przesłuchania i wydawano wyroki.

Wnioskując o ochronę prawną obiektu argumentowaliśmy:

Przemysłowy charakter obiektu wraz z przebudową pod kątem realizacji zadań oświatowych stanowią ciekawą bryłę i dodatkowe wartości, na które należy zwrócić uwagę. W trakcie wykonywania dokumentacji zdjęciowej, w piwnicach obiektu odnaleziono drzwi z wyciętym wizjerem. 

Objęcie ochroną prawną obiektu jak również założenie dla niego Karty Zabytku i oceny istotności obiektu pod kątem jego wykorzystania przez służby komunistyczne, jest kluczowe dla zachowania i propagowania wiedzy historycznej o tej części Warszawy.

Aktualnie budynek jest wyłączony z użytku i są do niego roszczenia.

[Pokaz zdjęć]

[Pokaz zdjęć]

W uzasadnieniu decyzji MWKZ nr 523/2019 czytamy:

(…)Budynek wzniesiony pierwotnie jako obiekt fabryczny stanowi jeden z nielicznych 

zachowanych reliktów zabudowy postindustrialnej na terenie ulicy Kawęczyńskiej posiada więc 

znaczące walory naukowe jako cenny dokument historii ulicy oraz jej rozwoju budowlanego. 

Wczesna faza zabudowy nieruchomości, utrwalona w dokumentach hipotecznych, wiąże się ze 

społecznością żydowską, a zatem budynek dokumentuje zróżnicowanie etniczne i społeczne 

dzielnicy. Obiekt posiada też dużą wartość historyczną jako budynek pełniący przez kilkadziesiąt lat 

funkcje dydaktyczne oraz siedziba kolejnych instytucji szkolnych. Tym samym dzieje budynku oraz 

związanych z nim osób umożliwiają rekonstrukcję przemian obyczajowych oraz przestrzennych 

dawnej Pragi. 

Wartość historyczna przedmiotowej nieruchomości związana jest również z jej funkcją jaką 

pełniła na przełomie 1944/45 r. Na podstawie utrwalonych w literaturze historycznej przekazów 

potwierdzono, iż jest to jeden z kilku obiektów na terenie Pragi związanych z aparatem represji 

Armii Czerwonej oraz tworzących się władz komunistycznych. Nieruchomość, będąca przejściowo 

siedzibą komendy Armii Czerwonej i Trybunału Wojennego, stanowi istotne świadectwo przemian 

politycznych oraz dramatycznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Jednocześnie jest to cenny dokument martyrologii ludności polskiej w obliczu aparatu represji sowieckich. Tym samym 

nieruchomość może być również źródłem badań nad zbrodniami stalinowskimi i ich materialnymi 

śladami na terenie Warszawy. 

Budynek posiada również walory artystyczne, jako indywidualnie zaprojektowany obiekt architektoniczny. Mnogość wtórnych podziałów we wnętrzach nie przeszkadza w ustaleniu 

pierwotnego u kładu pomieszczeń dawnej fabryki. Skromne wyposażenie wnętrz oparte głównie na ceramicznych posadzkach i zachowanej wraz z okuciami, klamkami i hakami dużej, silnie 

doświetlającej wnętrze stolarce okiennej rekompensuje zróżnicowany układ dekoracji elewacji w postaci pionowych i poziomych podziałów oraz nielicznych, ale starannie wykonanych elementów takich jak ozdobna krata osłaniająca okno piwniczne i ornamentalne odboje przy bramie. 

Uzupełnieniem architektury budynku jest murowane ogrodzenie korespondujące swoim detalem architektonicznym z jego fasadą. Integralnym elementem koncepcji architektonicznej obiektu, zarówno kompozycyjnie jak i funkcjonalnie, jest również teren otaczającej ją posesji, stanowiący od 

strony zachodniej dziedziniec gospodarczy, zaś od strony wschodniej przestrzeń gwarantującą 

doświetlenie usytuowanego w centralnej części działki gmachu (konieczne zarówno z punktu widzenia pierwotnej funkcji fabrycznej jak i wtórnej dydaktycznej). 

Tym samym ochrona budynku, wraz z terenem posesji i pozostałościami murowanego 

ogrodzenia, leży w interesie społecznym, wynikającym z potrzeby zachowania cennych reliktów 

przedwojennej zabudowy na terenie dzielnicy, których przykłady wypierane są przez powstawanie 

w tym obszarze wciąż nowych inwestycji, zacierających jej historyczny, pierwotny charakter. (…)

Decyzja nie jest ostateczna, stronom przysługują odwołania.

Całość decyzji z uzasadnieniem poniżej.

[Pokaz zdjęć]

Tekst i zdjęcia: Anna Straszyńska